تنگ چوگان؛ گنجینه‌ای بی‌نظیر از حجاری‌های دوره ساسانیان
تنگ تاریخی چوگان در ۲۳ کیلومتری شهر کازرون و روبه‌روی شهر باستانی بیشاپور واقع شده و رودخانه شاپور در جهت شمال شرقی به جنوب غربی در میان آن روان است.
در ادامه سلسله گزارش‌های معرفی اماکن تاریخی و طبیعی استان فارس امروز به معرفی تنگ تاریخی چوگان می‌پردازیم. این تنگه در ۲۳ کیلومتری شهر کازرون و روبه‌روی شهر باستانی بیشاپور واقع شده و رودخانه شاپور در جهت شمال شرقی به جنوب غربی در میان آن روان است .
همچنین این تنگ طبیعی و تاریخی در کنار ویرانه‌های شهر تاریخی بیشاپور قرار دارد و دارای ۳ روستا است که عبارتند از روستای تنگ چوگان بالا، تنگ چوگان پایین، تنگ چوگان وسطا. کوه شاپور مشرف بر روستای تنگ چوگان وسطا است، اما راه اصلی برای رسیدن به غار از تنگه چوگان علیا (روستای کشکولی) می‌گذرد.
تنگ چوگان در دل خود گنجینه‌ای بی‌نظیر از آثار و حجاری‌های دوره ساسانیان را جای داده و به همراه طاق بستان در کرمانشاه و نقش رستم و نقش رجب در نزدیکی تخت جمشید یکی از محوطه‌های تاریخی با ارزش آن دوره به‌شمار می‌آید.
این دره علاوه بر ۶ نقش برجسته مربوط به شاپور اول و بهرام اول و دوم، مجسمه عظیمی از شاپور اول به ارتفاع ۶ متر را در غار شاپور که در ارتفاعی نزدیک به ۸۰۰ متر از بستر رودخانه قرار دارد، در خود جای داده است.
نقش برجسته‌های این تنگه نسبت به سایر نقوش دوره ساسانی بزرگتر و شلوغ‌تر هستند، به گونه‌ای که ۳ تا از این نقش برجسته‌ها بیش از ۳۰ متر مربع مساحت داشته و در هر کدام نقش پیکر بیش از ۳۰ نفر تراشیده شده است که تنها نقش برجسته صحنه شکار خسرو پرویز در طاق بستان کرمانشاه با آنها قابل قیاس است.
در این تنگه ۶ نقش برجسته کنده شده است که تقریباً همگی نزدیک به ورودی آن و در فاصله‌ای کمتر از ۵۰۰ متر از شهر باستانی بیشابور قرار دارند. اگر از سمت بیشابور به این تنگه وارد شوید ۴ عدد از این نقش برجسته‌ها در شمال و سمت چپ و دوتای دیگر در جنوب و سمت راست قرار دارند. اولین نقش برجسته که بزرگترین و شلوغ ترین نقش برجسته در بین دیگران است، نقشی مربوط به جشن پیروزی شاپور اول بر امپراطوری روم است.
شاپور طی دوران ۳۰ ساله فرمانروایی بر ایران (از ۲۴۱ تا ۲۷۱ میلادی) دوبار با امپراطوری روم وارد جنگ شد. در پایان اولین نبرد، گردیانوس، امپراتور روم در اثر شورش فرمانده گارد خود، فیلیپ معروف به عرب، کشته شد و فیلیپ برای استقرار پایه‌های حکومت خود به سرعت پیشنهاد صلحی به همراه قبول پرداخت غرامت و واگذاری ارمنستان به ایران را مطرح کرد (۲۴۴ میلادی).
سال‌ها بعد با به قدرت رسیدن والریانوس در روم، برای جبران شکست‌های قبلی مجدداً به ایران حمله کرد که این بار هم به دنبال شکست ارتش روم، والریانوس به همراه ۷۰ هزار نفر از صاحب منصبان و لشکریانش به اسارت شاپور درآمدند (۲۶۰ میلادی).
در ایران نیز شاپور در مراسمی که در پایتخت ایران، شهر تیسفون برگزار کرد، در حضور والریانوس و ژنرال‌هایش ایران را خورشید گیتی تاب و تنها ابرقدرت دنیا خواند و دستور داد تا نقش این پیروزی را در محل‌های متعددی بر کوه حک کنند. معروف‌ترین این نقش برجسته‌ها در نقش رستم و بزرگترین و باشکوه‌ترین‌هایشان در تنگ چوگان قرار دارند. در اولین نقش برجسته شاپور اول در مرکز نقش و سوار بر اسب به تصویر کشیده شده است.
جنازه گردیانوس در زیر پاهای اسب شاپور افتاده و دستان والریان به نشانه اسارت در دست شاپور قرار دارد. فیلیپ نیز در جلوی اسب شاپور زانو زده و تقاضای صلح دارد. افسران و نظامیان ایرانی در ۵ ردیف سوار بر اسب در پشت سر شاپور قرار دارند و سربازان و صاحب‌منصبان رومی نیز در ۵ ردیف در جلوی شاپور در حال حمل هدایا و پیش‌کش‌هایی برای او دیده می‌شوند. در این نقش برجسته ۱۱۵ پیکر دیده می‌شود که از این نظر رکورددار نقش برجسته های ایرانی به شمار می‌آید. دومین نقش برجسته مربوط به پیروزی بهرام دوم بر اعراب بیابانگرد است.
در این نقش برجسته بهرام سوار بر اسب در سمت چپ نقش قرار داشته و اعراب در حال راهنمایی توسط سرداران ایرانی به منظور پیشکش اسب و شتر در مقابل او دیده می‌شوند. سومین نقش برجسته که کامل ترین و زیباترین نقش برجسته زمان ساسانی به شمار می‌آید مراسم دریافت فر ایزدی (حلقه شهریاری) توسط بهرام اول از اهورامزدا را به تصویر کشیده است.
حکاکی این نقش برجسته بسیار هنرمندانه بوده و چین و چروک ها و حرکت لباس و …، همگی بسیار زیبا نشان داده شده‌اند. همه چیز در این نقش به شکل حیرت‌انگیزی تناسب دارد. حتی جزییات فیزیکی اسب و رگ‌های روی پای اسب نیز مشخص شده است.
نقش برجسته چهارم صحنه پیروزی بهرام دوم (شاپور دوم- ذوالاکتاف) بر یاغیان را به تصویر کشیده است. در این نقش پادشاه در مرکز نقش نشسته بر تخت و به صورت روبه‌رو به تصویر کشیده شده است، در حالی که در سمت راست او سربازان و سرداران ایرانی به احترام ایستاده و اسرا و یاغیان در سمت چپ توسط سربازان ساسانی به حضور شاه آورده می‌شوند. نقش برجسته پنجم که در سمت راست تنگه واقع شده و سالم‌ترین نقش برجسته در میان نقوش ۶ گانه است نیز به پیروزی شاپور بر دولت روم اختصاص دارد.
ششمین و آخرین نقش برجسته که آن هم در سمت راست تنگه و دقیقاً در کنار جاده واقع شده است، متاسفانه بیشترین آسیب را در طی زمان دیده و قسمت‌های بالای آن تقریباً از بین رفته است. در این نقش برجسته مراسم دریافت فر ایزدی (حلقه شهریاری) توسط شاپور اول از اهورامزدا و همچنین پیروزی وی در جنگ با رومیان به تصویر کشیده شده است.
در این نقش، زیر سم اسب مظهر اهورامزدا، اهریمن و زیر پای اسب شاپور، گردیانوس، امپراطور کشته شده، لگدمال می‌شوند. فیلیپ نیز طبق معمول جلوی اسب شاه زانو زده و تقاضای صلح و بخشش دارد.
مسیر دسترسی به تنگ چوگان
از شیراز به‌سمت قائمیه پیش بروید و پس از رسیدن به قائمیه، جاده قائمیه-کازرون را پیش بگیرید. پس از حدود هشت کیلومتر به تنگ چوگان خواهید رسید. فاصله شیراز تا تنگ چوگان حدود ۱۳۰ کیلومتر است.
از کازرون به‌سمت قائمیه پیش بروید؛ پس از طی حدود ۲۰ کیلومتر به تنگ چوگان می‌رسید. این مسیر، مسیر اصلی به شمار می‌آید.
نکات بازدید از تنگ چوگان
در تمامی روزهای سال می‌توانید از تنگ چوگان دیدن کنید؛ اما این تنگه در اسفندماه بسیار سرسبز و زیبا است همچنین بازدید از تنگ چوگان رایگان است. در این محل پارکینگ برای پارک ماشین وجود دارد.
تنگ چوگان یکی از میراث ارزشمند عصر ساسانیان و از اماکن دیدنی کازرون است که در نزدیکی شهر بیشاپور قرار دارد. تنگ چوگان از دیدنی‌های استان فارس محسوب می‌شود و سنگ‌نوشته‌های ارزشمندی دارد که بخشی از تاریخ پرافتخار کشورمان را به تصویر می‌کشد.
اهمیت این جاذبه منحصربه‌فرد با نقش رستم در مرودشت و بیستون در کرمانشاه برابری می‌کند. رودخانه شاپور از میان این تنگه می‌گذرد و به زیبایی‌های آن افزوده است. همچنین روستاهای تنگ چوگان سفلی، علیا و وسطی همراه با باغ‌ها و کشتزارهای دل‌پذیر در دل تنگ چوگان قرار گرفته‌اند.
به گزارش ایسنا، تنگ چوگان در ۱۵ دی‌ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی به شماره ۱۵۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
