خانه طباطبایی ها یکی از زیباترین آثار معماری ایرانی نزدیک به 5 هزار مترمربع مساحت دارد و عمارتی باشکوه در قلب کاشان است. این خانه که روزگاری محل سکونت خانواده طباطبایی بوده، امروز تبدیل به محلی برای تماشای شکوه هنر ایرانی شده است.
خانه تاریخی طباطبایی ها به عنوان عروس خانه‌های تاریخی ایران از جمله بناها و خانه‌های تاریخی کاشان محسوب می‌شود. این خانه در دوره قاجار و توسط شخصی به نام «حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی»، از بازرگانان نطنزی ساکن کاشان در محله سلطان امیر احمد احداث شد و به همین علت به خانه طباطبایی موسوم و مشهور است. معمار خانه طباطبایی ها استاد علی مریم کاشانی بود که آن را در طی ۱۰ سال بنا کرد. خانه بروجردی‌ها و تیمچه امین الدوله نیز از کارهای این استاد مسحوب می‌شوند.
گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های خانه طباطبایی توسط شاگردان میرزا ابوالحسن صنیع الملک غفاری کاشانی و زیر نظر وی انجام شده است. از آنجایی که صاحب این خانه در کار تجارت فرش بود، نقوش گچ‌بری‌ها در نهایت شکوه و زیبایی از نقش‌های فرش ایرانی و گل و مرغ اسلیمی الهام گرفته شده‌اند.
خانه تاریخی طباطبایی‌ها به‌وسیله هیئت‌امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی كاشان خریداری شد و در سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ با همكاری شهرداری و میراث فرهنگی كاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات، طبق نقشه اصلی و نخستین مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این خانه در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسید. مجموعه تاریخی خانه طباطبایی‌ها هم‌اكنون زیر نظر سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری كاشان اداره می‌شود و همه‌روزه به‌ویژه در روزهای تعطیل، پذیرای خیل مشتاقان و شیفتگان معماری اصیل و سنتی ایران زمین است.
بخش‌های مختلف خانه طباطبایی
این خانه از 4 صحن و حیاط تشکیل می‌شود. همان طور که در بخش‌های قبلی اشاره کردیم، یک حیاط بزرگ به‌عنوان «حیاط بیرونی» در خانه تعبیه شده است و 2 حیاط دیگر متعلق به بخش اندرونی خانه هستند. نهایتاً یک حیاط نیز در اختیار خدمه خانه بوده است. در ادامه شما را به‌صورت کامل با بخش اندرونی و بیرونی خانه طباطبایی‌های کاشان آشنا خواهیم کرد.
بخش ورودی و هشتی
خانه طباطبایی‌های کاشان وسعت بسیاری دارد. به همین خاطر 5 درب ورودی برای آن تعبیه کرده‌اند. البته امروزه از میان این 5 درب ورودی، فقط یکی از آن‌ها کاربرد دارد. بعد عبور از درب ورودی، وارد یک راهروی پرپیچ‌وخم خواهید شد. نهایتاً پس از این راهرو، وارد هشتی ساختمان می‌شوید. هشتی فضایی است که برای انتظار مهمان به کار می‌رود. این طراحی مبتنی بر شیوه معماری حجاب‌دار است. این مسئله باعث می‌شود تا مهمان‌ها و افراد غریبه به داخل خانه دید نداشته باشند.
بخش بیرونی
بخش بیرونی خانه را می‌توان زیباترین بخش آن دانست. بیشتر تزئینات باشکوه خانه طباطبایی، مربوط به بخش بیرونی آن است. این قسمت شامل تالار بزرگ یا همان «شاه نشین» می‌شود. تالار بزرگ در مرکز بخش بیرونی قرار دارد. در این تالار از پنجره‌های مشبک رنگی و همچنین پنجره‌های دوجداره استفاده شده است که به‌صورت عمودی باز و بسته می‌شوند. به‌عنوان تزئینات این اتاق، انواع نقاشی، گچ‌بری و آینه‌کاری را به کار گرفته‌اند. زمانی که در میان این تالار بایستید، نور با رنگ‌های مختلف روی صورت شما می‌افتد. فقط کافی است تا سر خود را بالا بگیرید تا از دیدن مقرنس‌کاری‌های هنرمندانه لذت ببرید. سقف این بخش به‌صورت گنبدی طراحی شده است. در مناطق گرم و خشک، برای ایجاد تعادل حرارتی، سقف خانه را به‌صورت منحنی طراحی می‌کردند.
در دو طرف تالار شاه نشین، دو حیاط خلوت به‌صورت قرینه وجود دارند. در این بخش تابلوهای نقاشی بی‌نظیری به نمایش گذاشته شده‌اند. بر اساس اسناد تاریخی، بیشتر این آثار به «میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی» تعلق دارند. وی یکی از نقاشان شهره دربار ناصرالدین شاه بود و او را به‌نام «صنیع الملک» می‌شناختند. بد نیست بدانید صنیع الملک جزء دوستان خانوادگی ساکنان این خانه بود. به همین خاطر است که می‌توانیم شاهد آثار نقاشی این استاد در خانه طباطبایی ها باشیم.
همان طور که اشاره کردیم، این خانه شامل یک حیاط مخصوص خدمه است. حیاط خدمه در بخش بیرونی قرار دارد. این حیاط شامل چند اتاق مخصوص استراحت خدمه، آشپزخانه، زیرزمین و اصطبل تابستانی و زمستانی می‌شود. متأسفانه برخی از اتاق‌های مخصوص خدمه با گذر زمان آسیب دیده‌اند.
بخش اندرونیبخش اندرونی، محل سکونت خانواده مرحوم حاج طباطبایی بوده است. این بخش شامل یک اتاق پنج‌دری ساده در مرکز خانه و 2 حیاط در 2 طرف آن می‌شود. همچنین در بخش اندرونی می‌توانیم شاهد سرداب‌هایی مجهز به بادگیر باشیم. بادگیرها باعث تردد هوا در سرداب‌ها می‌شوند؛ در نتیجه آب سرداب هم خنک می‌ماند و هم نمی‌گندد.
حیاط شمال‌غربی اندرونی از حیاط دیگر این بخش بزرگ‌تر است. در دورتادور این حیاط، چندین و چند اتاق به چشم می‌خورند. همچنین سرسرای پذیرایی اختصاصی نیز در همین حیاط قرار دارد. یکی از بخش‌های مهم و حائز اهمیت اندرونی، سرداب اصلی آن است. سرداب اصلی درست زیر اندرونی و در اتاق مرکزی قرار دارد. این سرداب از نظر مهندسی یک اثر هنری به حساب می‌آید.
علاوه‌بر وجود بادگیر، معماری و نحوه ساخت خود سرداب نیز اهمیت بسیاری دارد. در ساخت این سرداب از سقف ضربی و نوع خاصی از مصالح استفاده کرده‌اند. جالب است بدانید دیوارهای این سرداب دوجداره هستند تا از تبادل حرارت جلوگیری کنند. همچنین 8 تا 10 متر اختلاف سطح سرداب با سطح کوچه، باعث می‌شد تا نسیم خنک به داخل سرداب هدایت شود. در نتیجه این مهندسی، حتی در اوج گرمای تابستان، دمای داخل بین 15 تا 20 درجه متغیر بود.
